Engellilere Verilen Maaşlar ve Düzenli Yardımlar

Engelli kişilere maddi olarak sağlanan olanakları genel olarak 3 başlık altında toplamak mümkündür. Buna göre;

A) Engelli Aylığı (2022 Aylığı) Bağlanması:

2022 maaşı Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı tarafından en az %40 ve üzeri özrü bulunan, kanunla kurulmuş sosyal güvenlik kurumlarından (SSK, Bağ-Kur, Emekli Sandığı) hiçbirine tabi olmayan ve muhtaçlığı ilgili SYDV'ler tarafından belgelenen 18 yaşından büyük engellilere ya da 18 yaşından küçük engelli yakını bulunanlara verilen maddi bir haktır. Bu koşulları taşıyanlar bulunduğu yerdeki valilik veya kaymakamlık makamlarına başvuru yaparak 2022 sayılı yasa gereğince aylık bağlanmasını talep edebilirler. 2022 engelli maaşları 3 ayda bir olacak şekilde mart, haziran, eylül ve aralık aylarında verilmektedir. 2022 aylığında engelliler için özür oranına göre 2 kademe söz konusudur: %40 ila %69 arasında özür oranına sahip engelli maaşı ve %70 ve üzeri özür oranına sahip engelli maaşı. %70 ve üzeri özür oranına sahip engelliler %40 – %69 özür oranına sahip engellilere oranla daha yüksek aylık almaktadırlar. 
Herhangi bir sosyal güvenlik kurumundan bir gelir veya aylık hakkından faydalananlar, isteğe bağlı prim ödeyenler, tarım sigortalısı ile birlikte Kuruma prim ödeyenler engelli aylığı alamamaktadır. 2022 Sayılı Kanuna göre engellinin maaş almaya hak kazanabilmesi için, muhtaç, kimsesiz ve güçsüz olması gerekmektedir.
 

B) Muhtaç Aylığı Bağlanması:

27.09.2008 tarihli ve 27010 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan “Vakıflar Yönetmeliği” hükümleri gereğince muhtaç aylığı bağlanabilmektedir. Muhtaçlık aylığının miktarı 400 gösterge rakamı ile memur taban aylığı katsayısı çarpımı sonucu bulunacak tutardır. Muhtaçlık aylığı Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından 18 yaşından büyük engellilere ya da 18 yaşından küçük engelli yakını bulunanlara verilen maddi bir haktır. 
Annesi ya da babası olmayan muhtaç çocuklar ile % 40 ve üzeri engelli olan muhtaçlara aşağıdaki koşullar varlığında verilebilir:
1. Sosyal güvencesi olmaması,
2. Herhangi bir gelir veya aylığı bulunmaması- Evde bakım ücreti veya 2022 sayılı kanundan maaş alanlar da başvuramazlar.
3. Mahkeme kararı veya kanunla bakım altına alınmamış olması, 
4. Gelir getirici taşınır ve taşınmaz malı mevcut olmaması veya olup da bunlardan elde edeceği aylık ortalama gelirinin bu yönetmelikle belirlenen muhtaç aylığı miktarını geçmemesi.
 

C) Evde Bakım Ücreti Verilmesi: Evde Bakım Maaşı

Evde bakım maaşı Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu tarafından %50 ve üzerinde özür oranı olup engelli sağlık kurulu raporunda “Ağır Engelli” ibaresi bulunan ve başkası olmadan kendi bakımını üstlenemeyecek engelliler için engellinin bakımını üstlenen kişilere verilen, şu anki mevzuatımızda maddi açıdan bir engellinin yararlanabileceği en iyi parasal destektir. Net tutarı bir asgari ücretin asgari geçim indirimsiz halidir ve aylık olarak ödenmektedir. 
Sosyal güvencesi olsun veya olmasın, her ne ad altında olursa olsun her türlü gelirleri toplamı esas alınmak suretiyle; kendilerine ait veya bakmakla yükümlü olduğu birey sayısına göre kendilerine düşen ortalama aylık gelir tutarı bir aylık net asgari ücret tutarının üçte ikisinden daha az olan bakıma muhtaç engellilere, resmi veya özel bakım merkezlerinde ya da ikametgâhlarında bakım hizmeti verilmesi devletçe sağlanmaktadır. 

Ölen Anne ve Babalarının SGK Güvencesinden Yararlananlar İçin;

Böyle bir durumda malulluk oranı önemli olmaktadır. 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel sağlık Sigortası Kanunu'nun 34. maddesi uyarınca; 
1. Anne veya babaları ölmüş, %60 ve üzeri oranında malul olduğu anlaşılan çocuklara , ölen anne veya babasının 5510 sayılı kanun uyarınca hesaplanan aylığının %25'i oranında aylık bağlanmaktadır. Bu madde kapsamında yer alan çocuklar bu aylıktan ömür boyu yararlanabilmektedir. Bu aylıktan yararlanmak isteyenlerin %60 oranının üzerinde malul olması, 2202 maaşı almıyor olması ve sigortalı olarak çalışmaması da gerekmektedir.
2. %60 oranının altında malul olan çocuklarda 
Bu durumda 18 yaşını, lise ve dengi öğrenim görmesi halinde 20 yaşını, yüksek öğrenim yapması halinde 25 yaşını doldurmamış erkek çocuklarına %25, yaşları ne olursa olsun evli olmayan, evli olmakla beraber sonradan boşanan veya dul kalan kızlarının, her birine aylığın %25'i oranında aylık bağlanmaktadır. 

Engelliler İçin Vergi İndirimleri ve Muafiyetleri
 

Gelir Vergisinde Sakatlık İndirimi

Sakatlık indirimi Gelir İdaresi Başkanlığı tarafından gelir vergisine tabi ücretli çalışan ya da serbest meslek kazancı elde eden engelliler ile ailesinde ücretli çalışan ya da serbest meslek kazancı elden eden bakmakla yükümlü olduğu engelli bulunan engelli yakınlarına ve ayrıca basit usulde vergilendirilen engellilere sağlanan, engellinin özür oranına göre aylık belli bir miktar paranın gelir vergisinin matrahından düşürülmesi şeklinde uygulanan dolaylı bir maddi kazançtır. Sakatlık indirimi ile engelliler ve engelli yakınları normal şartlarda ödemesi gerekenden daha az gelir vergisi öderler. Bu, ücretlilerde brüt maaştan daha az kesinti yapılarak net maaşın daha yüksek olmasını sağlarken serbest meslek kazancı elde edenlerde yıllık olarak verilen gelir vergisi miktarının daha düşük verilmesini sağlar.
2013 yılı sakatlık indirimi miktarları şu şekildedir:
Araç Alımında ÖTV Muafiyeti
ÖTV'siz araç alımı Gelir İdaresi Başkanlığı tarafından satın alacağı araca sakatlığına uygun ek donanım yaptıracak malul ve engelliler ya da %90 ve üzeri herhangi engeli bulunan malul ve engelliler için 0 km araç alımlarında Özel Tüketim Vergisi'nin ödenmemesi şeklinde uygulanan bir vergi muafiyetidir. Engelliler için uygulanan ÖTV muafiyeti 5 yılda bir engellinin aracı ilk satın alışında uygulanır. Yani engelli vatandaşlarımız 5 yılda bir olacak şekilde yeni bir ÖTV'siz araç alabileceklerdir. 
 

Özel Araç ve Gereçlerde KDV Muafiyeti

KDV Muafiyeti Gelir İdaresi Başkanlığı tarafından özür oranı ve türü ne olursa olsun tüm engellilere eğitimleri, meslekleri, günlük yaşamları için özel üretilmiş araç ve gereçler, engellilerin toplumsal hayata katılımı arttıracak ve engelinin verdiği dezavantajı ortadan kaldırmaya yönelik ürünlerin satın alınmasında KDV ödenmemesi şeklinde uygulanan bir vergi muafiyetidir. Dikkat edilmesi gereken konu KDV'den engelli bireylerin satın alacakları tüm mallar istisna edilmemiştir. Sadece engeline uygun üretilmiş araç ve gereçlerin satın alımında KDV muafiyeti uygulanmaktadır.

Motorlu Taşıtlarda MTV Muafiyeti

Motorlu taşıtlar vergisi muafiyeti Gelir İdaresi Başkanlığı tarafından engellilerin adına tescil edilen motorlu taşıtlarda normal şartlarda senede 2 kere motorun hacmine göre alınan MTV'nin ödenmemesi şeklinde uygulanan engellilere özel bir vergi muafiyetidir. Engelli vatandaşlarımız MTV muafiyetinden yararlanmak için vergi dairesi müdürlüklerine başvurmalıdırlar. MTV muafiyetinde Motorlu taşıtın motor hacminin ve engelli bireyin özür oranı ve türünün bir önemi bulunmamaktadır.

Konutlarda Emlak Vergisi Muafiyeti

Emlak vergisi muafiyeti belediyeler tarafından yüz ölçümü 200 m²'yi geçmeyen ve tek meskeni olan (meskende hissesi bulunabilir ya da meskenin sahibi olabilir) engelliler için emlak vergisinin %0 oranlı olarak ödenmesi (yani ödenmemesi) şeklinde uygulanan bir vergi muafiyetidir. Bu haktan yararlanmak isteyen engelli vatandaşlarımız engelli sağlık kurulu raporları ile birlikte bağlı bulundukları belediyeye başvurabilirler. Emlak vergisi istisnasından yararlanmak için engellinin konutu mesken olarak kullanması gerekmektedir. Yazlık ya da kışlık olarak kullanılan konutlar bu vergi istisnası kapsamına girmemektedir. 
 

İthal Edilen Araç ve Gereçlerde Gümrük Vergisi Muafiyeti

Engellilerin kullanımına ait yurt dışından ithal edilecek özel araç ve gereçler Gümrük Bakanlığı tarafından gümrük vergisinden istisna edilmiştir. Eşyaalar engellilerin özel menfaati ve diğer bireyler ile arasında bulunan dezavantajlı durumu ortadan kaldırmak için engelli bireylerin kendisi ya da kamu yararına çalışan dernek ya da bu gibi kuruluşlarca getirilebilmektedir. İthal edilebilecek eşyalar şunlardır: engel türüne göre özel üretilmiş araç ve gereçler; hareket ettirici donanımı bulunan motorlu veya mot0rsuz koltuklar, bisiklet, motosiklet ve motor hacmi 1600 CC'yi aşmayan binek otomobiller; engel oranı ve türü nedeniyle el ayak fonksiyonunu tamamen yitirmiş engelliler tarafından bizzat kullanılamayacak; fakat 3. dereceye kadar olan bir yakını tarafından kullanılabilecek motor hacmi 2500 CC'ye kadar olan taşıtlar (binek otomobiller ve arazi taşıtları hariç).

Engelliler İçin Kamu Kurumları Tarafından Sağlanan İndirim ve Haklar
 

Engelli Kimlik Kartı Hakkı

%40 ve üzeri engeli bulunan engelli vatandaşlarımızdan isteyenler bulundukları yerdeki İl veya İlçe Sosyal Hizmetler Müdürlüğü‘ne başvurarak kendileri için engelli kimlik kartı çıkarabilirler. Engelli kimlik kartları engelli vatandaşlarımızın mevzuatta yer alan tüm kamu ve özel yardımlardan hızlı bir şekilde yararlanması için kullanılmaktadır. Engelli kimlik kartları sağlık kurulu raporu yerine geçmemekle birlikte engellilere indirim uygulanan yerlerde engelli sağlık raporu yerine ibraz edilmesi daha çabuk ve kolay olduğundan engelli vatandaşlarımız için kullanılması tavsiye edilmektedir.
Belediye Engelli İndirimleri
Türkiye'deki bütün belediyeler tarafından engelli vatandaşlara su, toplu taşıma araçları, vapur vb. hizmetlerde indirim yapılmakta özellikle toplu taşıma hizmetleri ücretsiz sunulmaktadır. Her belediye için indirim oranları ve başvuru şartları farklılık göstermektedir. Hangi koşullarda hangi hizmetlere ne kadar indirim yapıldığını öğrenmek ve indirimden faydalanmak için belediyenize başvurunuz. İşe belediyenizi arayarak engelliler için hangi tür hizmet ve indirimlerin yapıldığını sormakla başlayabilirsiniz.
Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı Engelli Yardımları
Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı, Sosyal Yardımlar Genel Müdürlüğü'ne bağlı Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıfları (Kısaca SYDV) tarafından engelli vatandaşlarımız için çeşitli yardımlar yapılmaktadır. Engellilerin bulunduğu hanede kişi başına düşen gelir SYDV muhtaçlık sınırını (2013 yılında ilk 6 ay için 233,20 TL) geçmiyorsa engelli vatandaşlarımız SYDV yardımlarından faydalanabiliyor. SYDV'lerin engellilere özel engellerine yönelik ücretsiz tekerlekli sandalye, protez, konuşma ve işitme cihazı verilmesi yardımları olduğu gibi gıda, barınma ve nakdi yardımları da bulunuyor. 
 

Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demir Yolları Engelli İndirimi

TCDD engelli vatandaşlarımız için tüm hatlarda, yüksek hızlı trenlerde dahil, bilet fiyatlarında %50 indirim uygulamaktadır. %40 ve üzeri engeli olanlar için sadece engellinin kendisine indirim yapılırken, %50 ve üzeri ağır engelliler için ise engelli ile birlikte engellinin refakatçisine de indirim uygulanmaktadır. TCDD indiriminden faydalanmak için TCDD'nin bilet satış noktalarına engelli olduğunuzu resmi bir belgeyle kanıtlamanız gerekiyor.
Kredi Yurtlar Kurumu (KYK) Engelli Hakları
Kredi Yurtlar Kurumu tarafından %40 ve üzeri özrü bulunan engellilere burs ve yurt başvurularında öncelik tanınmaktadır. Kredi Yurtlar Kurumu'nun son yapılan modern binaları engellilerin ihtiyaçları göz önünde bulundurularak dizayn edilmektedir. Öğrenim ve katkı kredilerinin geri ödenmesinde “çalışamaz” ibareli raporu bulunan engellilerin borçları tamamen silinmekte, diğer engellilerde ise alınan öğrenim ve katkı kredisinin üzerine Toptan Eşya Fiyat Endeksi'ne (TEFE) göre eklenen faizin %50′si indirilmektedir.

Devlet Tiyatroları Engelli İndirimi

Engelli vatandaşlarımız Devlet Tiyatroları tarafından gösterime giren oyunları ücretsiz izleyebilmektedirler. Bulunduğunuz yerde devlet tiyatrosu var ise Devlet Tiyatroları Genel Program sayfasından bulunduğunuz yerde hangi oyunların sergilendiğini takip edebilirsiniz.
 

Müze ve Ören Yerlerine Girişte Engelli İndirimi

Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından işletilen müze ve ören yerlerine girişler “Müze ve Ören Yerlere Girişlerde Uygulanacak Usul ve Esaslar Hakkında Yönerge” gereği engelli ve yanındaki bir refakatçisine ücretsiz sunulmaktadır. Hizmetten ücretsiz faydalanmak engelli kimlik kartının gösterilmesi yeterlidir.

Milli Parklar, Tabiatı Koruma Alanları Ve Tabiat Parklarına Girişte Engelli İndirimi

Orman ve Su İşleri Bakanlığı tarafından işletilen milli parklar, tabiatı koruma alanları ve tabiat parklarına girişte engelli olduklarını gösterir kimlik ya da belgelerini ibraz etme koşuluyla engellilerden ücret alınmamaktadır. Çadır ve karavan yeri ücretleri ise %50 indirimli olarak uygulanmaktadır.

Engelliler İçin Özel Şirketler Tarafından Sağlanan İndirim ve Haklar

Şehirler Arası Otobüs Şirketlerinde Engelli İndirimi

Şehirler arası otobüs yolculuğu yapacak %40 ve üzeri engelliler için tüm şehirler arası otobüs yolculuğu hizmeti veren şirketler tarafından Karayolları Taşıma Yönetmeliği'ne göre normal bilet fiyatları üzerinden %30 indirim yapılmaktadır. Bu engelliler adına yönetmelikle belirlenmiş kanuni bir haktır ve sık karşılaşıldığı üzere otobüs şirketlerinin “Engellilere indirimimiz yok.” deme hakları bulunmamaktadır.

THY Engelli İndirimi

%40 ve üzeri özür oranına sahip engellilere Türk Hava Yolları tarafından tüm iç hat uçuşlarındaki -promosyon ücretleri dışındaki- bilet ücretlerinde %25 indirim uygulanmaktadır. Biletin satış ofisinden alınması gereklidir, internet üzerinden yapılan alışverişlerde indirim geçerli olmamaktadır. Engelliler bu indirimden engelli kimlik kartlarını veya engelli sağlık kurulu raporlarını veyahut engelli ibareli nüfus cüzdanlarını ibraz ederek yararlanabilmektedirler. Ayrıca 24 saat önceden talep edilmesi halinde engelliler için tekerlekli sandalye de sağlanmaktadır. 
 

Telekomünikasyon Engelli İndirimleri

Ülkemizde 3 büyük cep telefonu operatörü Turkcell, Vodafone ve Avea tarafından engelli vatandaşlara özel indirimli cep telefonu tarifeleri ve cep telefonu hizmetleri çıkarılmaktadır.
 

Türk Telekom Engelli İndirimi (Sosyal Tarife)

%40 ve üzeri özür oranı bulunana engelli vatandaşlarımıza Türk Telekom tarafından ev telefonlarında kullanmak üzere Sosyal Tarife adlı bir tarife çıkarılmıştır. Tarife kapsamında aylık 12,50 TL'ye 3.000 dakika şehir içi ve şehir dışı görüşme sağlanmaktadır. Engelli kimlik kartı ya da tam teşekküllü hastanelerden alacakları engelli sağlık kurulu raporu ile %40 ve üzeri engeli bulunduğunu belgeleyen engelliler telefonlarının kendi üzerilerine açılması şartıyla Türk Telekom'un engelli indiriminden yararlanabilir. 
 

İnternet Tarifeleri Engelli İndirimleri

Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu'nun (BTK) yaptığı çalışma sonucunda 2012 Şubat ayından itibaren Ülkemizdeki tüm internet servis sağlayıcıları tarafından internet ücretlerinde %40 ve üzeri özür oranı bulunan engellilere özel %25 indirim sağlanmaktadır. Ayrıca engellilere özel çeşitli internet tarifesi kampanyaları düzenlenmektedir. Ayrıntılı bilgi için servis sağlayıcılarının internet sitelerinden bilgi alabilirsiniz.
 

Engellilerin İstihdamına Yönelik Haklar

Devlet Personel Başkanlığı Engelli Memur Alımları

ÖSYM'nin her sene yaptığı Engelli Memur Seçme Sınavı (ÖMSS) ile Devlet Personel Başkanlığı tarafından kamuya engelli alımları yapılmaktadır. Her engel grubu açın ayrı sınavların yapıldığı ÖMSS'den yüksek puan alan adaylar DPB'nin belirlediği engelli memur kontenjanlarına göre kamuya memur olarak atanabilmektedirler. ÖMSS'ye girmek için ortaöğretim veya yükseköğretim (Önlisans ya da Lisans) kurumlarından mezun olmak ya da ÖMSS'nin yapıldığı yıl bu öğretim kurumlarının son sınıfında okumuş olmak gerekmektedir. Başvuru için ÖSYM Başvuru Merkezleri'ne (Ortaöğretim kurumları) başvurulmalıdır. Başvuru merkezlerine başvuru yapabilmek için adayların Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı İl veya İlçe Müdürlüğü'nden alacakları özür grubunu gösterir onaylı ön kabul ve taahhüt beyanı belgesini başvuracakları yere vermeleri gerekmektedir.

Özel Sektör Engelli Personel Alımları

50 ve üzeri çalışanı bulunan özel sektör şirketlerinde en az %3 engelli personel çalıştırılmaktadır. Ayrıca %3′lük yasal kotasının üzerinde engelli personel çalıştıran özel şirketlerin fazladan çalıştırdıkları engelli personele ait sigorta primleri devlet tarafından yatırılmaktadır.

Engellilerin Eğitimine Yönelik Haklar

Özel Eğitim Hakkı

Özel eğitime ihtiyacı olup olmadıkları Rehberlik Araştırma Merkezleri (RAM) tarafından belirlenen engelliler yurdun dört bir yanındaki engelliler için kurulmuş özel eğitim okullarında engellerine göre eğitim görebilmektedirler. Özel eğitim okulları ülkemizde bir çok il ve ilçede özel kişiler tarafından kurulmuş olup bu okulların giderleri her engelli öğrenci adına Milli Eğitim Bakanlığı tarafından karşılanmaktadır. Bulunduğunuz yer veya en yakın yerdeki özel eğitim okullarını öğrenmek için bağlı bulunan belediye ya da valilik/kaymakamlıktan bilgi alınabilir. Ayrıca Alo 183 Aile, Kadın, Çocuk, Engelli ve Sosyal Hizmet Danışma Hattı'ndan da yönlendirme alınabilir.
 

Özel Eğitime Gereksinim Duyan Öğrencilerin Okullara Ücretsiz Taşınması

Milli Eğitim Bakanlığı ve Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı işbirliği ile özel eğitim okullarına giden engelli öğrencilerin toplu taşıma araçlarıyla taşınması ücretsiz olarak sağlanmaktadır. Ücretsiz taşıma hizmetinden yararlanmak isteyen aileler çocuklarının devam ettiği özel eğitim okullarına başvurmalıdır.
MEB ve ÖSYM Sınavlarında Engelliler İçin Sağlanan Kolaylıklar
SBS, ÖSS, ÖMSS gibi sınavlarda engelli öğrenciler için uygun ortam oluşturulmakta, sınava girenin engel türüne göre soru kitapçıkları düzenlenmektedir. Engelli bireyin sınavı rahat bir şekilde geçirebilmesi her türlü ek tedbir alınmaktadır. Örneğin görme engelliler için Braille Alfabesi ile yazılmış soru kitapçıkları ve 30 dakika ek süre verilmekte, ortopedik engeli olan öğrenciler için asansörlü binalar tahsis edilmekte ya da sınava zemin katta girmesi sağlanmaktadır. ÖSS'de engelli öğrenciler “özel tür” olarak değerlendirilip engelli öğrencilere ek puan verilmektedir.

*Kaynaklar:
-www.sosyalyardimlar.net
-T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Engelli ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü, www.eyh.gov.tr/tr
-BM Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşme